FAS jest zespołem umysłowych i fizycznych zaburzeń, które mogą wyrażać się jako opóźnienie umysłowe, dysfunkcja mózgu, anomalia rozwojowe, zaburzenia w uczeniu się i zaburzenia psychologiczne. FAS jest skutkiem działania alkoholu na płód w okresie prenatalnym. Alkohol powoduje więcej szkód w rozwijającym się płodzie niż inne substancje łącznie z marihuaną, heroiną i kokainą. (Institute of Medicine, 1996) Efekty mogą być groźne lub średnio nasilone i wyrażają się obniżeniem IQ, zaburzeniami uwagi i zdolności uczenia się, aż do wad serca, dysfunkcji mózgu i śmierci włącznie. Wiele dzieci doświadcza poważnych zaburzeń zachowania i funkcjonowania społecznego, które trwają całe życie. Na świat przychodzi więcej dzieci z FAS, niż z Zespołem Downa. (1991, Journal of American Medical Association) W USA co roku rodzi się ponad 5 000 dzieci z FAS. Około 35 000 do 50 000 ma inne zaburzenia alkoholowe. Większość przypadków pozostaje nie zdiagnozowana lub zdiagnozowana niewłaściwie.Diagnoza alkoholowego zespołu płodowego FAS opiera się na następujących kryteriach:

• charakterystyczne rysy twarzy
• mała waga urodzeniowa
• dysfunkcja OUN (ośrodkowego układu nerwowego)
• wywiad potwierdzający narażenie na działanie alkoholu w życiu płodowym

Objawy fizyczne/pierwotne:

• Niski wzrost i małogłowie. Niski wzrost związany jest z wpływem alkoholu na rozwijający się płód, niedożywieniem matki, jest także skorelowany z jej nikotynizmem. Ryzyko wystąpienia tych cech znacznie wzrasta jeśli matka spożywa alkohol w ciągu trwania ostatniego trymestru ciąży. Niska waga i małe wymiary ciała pozostają u większości dzieci cechą charakterystyczną na całe życie.
• Dysmorfie twarzy, do których zaliczamy: 
  • Oczy osadzone są szeroko, tak, że nasada nosa robi wrażenie bardzo szerokiej
  • Szpary powiekowe są skrócone poprzez występowanie zmarszczki nakątnej
  • Nos najczęściej jest krótki i zadarty
  • Rynienka podnosowa słabo zaznaczona lub jej brak
  • Górna warga bardzo cienka
  • Odległość między nozdrzami a górną wargą wyraźnie dłuższa
  • Podbródek i broda niewielkie
  • Uszy nisko osadzone – małżowiny często zniekształcone
  • Twarz dość płaska, szeroka

Wszystkie wymienione cechy mają tendencję u części dzieci do stopniowego „zanikania”, ale u około połowy pozostają przez całe życie. Dla rozpoznania FAS potrzeba stwierdzenia przynajmniej dwóch wyraźnych cech z wyżej wymienionej listy. Tak opisana twarz przeciętnego dziecka z FAS „wygląda dość orientalnie”, bywa że owłosienie skóry głowy, brwi i rzęsy są obfitsze niż przeciętnie.

• Ogólna budowa ciała, niski wzrost i niska waga powodują, że osoby z FAS sprawiają wrażenie „kruchych i słabych”. Dzieci te rozwijają się wolniej, nawet jeśli są dobrze odżywione i wychowują się w środowisku stwarzającym optymalne warunki do rozwoju. Szczupłość kończyn oraz wrodzone wady układu kostno-mięśniowego powodują występowanie następujących dysfunkcji:
  • łatwe i szybkie męczenie się,
  • słaba koordynacja w zakresie motoryki dużej i małej,
  • zaburzenia czucia głębokiego oraz proprioceptywnego powodują swoistą
  • niezdarność ruchową, ruchy kanciaste, bywa, że chodzą „głośno tupiąc lub szurając”, chodzenie rozpoczynają z opóźnieniem, osłabiona równowaga i koordynacja mięśniowa powodują unikanie podejmowania wysiłków i prac wymagających precyzyjnego wykonania
  • znaczne problemy w zakresie słyszenia, opóźniona zdolność mówienia, jednak język ekspresyjny, lepszy niż język recepcyjny, płynność słowna maskuje słabą jakość rozumienia mowy innych
  • zaburzenia percepcji wzrokowej, zmniejszone pole widzenia peryferyjnego,
  • trudności w interpretowaniu bodźców wzrokowych, obniżona koordynacja oko-ręka
  • niepewność przy przenoszeniu przedmiotów
  • inne anomalie rozwojowe dotyczą budowy takich narządów jak: serce, wątroba, nerki, narządy płciowe.

Objawy wtórne:

Brak wczesnego rozpoznania FAS i odpowiedniej opieki zwykle prowadzi do powstania zaburzeń wtórnych u dzieci z FAS. Objawy wtórne obejmują :

• lęk, złość, unikanie, wycofanie;
• wejście w rolę ofiary lub prześladowcy;
• zamknięcie się w sobie, kłamstwa, ucieczki z domu;
• problemy szkolne;
• bezrobocie;
• bezdomność;
• zależność od innych, chęć zadowolenia innych;
• choroby psychiczne, depresja, samookaleczanie się;
• gwałtowne i szokujące zachowania;
• impulsywność;
• kłopoty z prawem;
• skłonność do uzależnień;
• tendencje i zachowania samobójcze

Na wystąpienie objawów wtórnych ma wpływ środowisko i sposób postępowania z dzieckiem. To właśnie te objawy mogą być czynnikiem wpływającym na funkcjonowanie osoby z FAS.

Osoby poddane działaniu alkoholu w życiu płodowym mają trudności z:

• myśleniem abstrakcyjnym – abstrakcyjne myślenie stanowi niewidzialną podstawę funkcjonowania świata;
• myśleniem przyczynowo-skutkowym, wyobraźnią – osoby z FAS/E nie potrafią wyobrazić sobie tego, czego nie doświadczyły;
• uogólnianiem – brakuje im plastyczności w procesie myślenia, tak więc – jeśli zmieniasz część rutyny, musisz stworzyć całkowicie nową rutynę;
• czasem – poczuciem czasu, godziny, dopasowaniem pewnych czynności do określonych godzin, cykliczną naturą zjawisk;- pamięcią – zwłaszcza krótką.

Fetal Alcohol Syndrome jest zaburzeniem trwałym i nieuleczalnym, ale zaburzeniom wtórnym można zapobiec wówczas, gdy rodzice i profesjonaliści rozumieją zaburzenia w rozwoju poznawczym związane z przeszłością dziecka i działaniem alkoholu na jego mózg w życiu płodowym.

Opracowano na podstawie:

www.psychotekst.pl
”Jak być opiekunem dziecka z FAS” lek.med. Krzysztof Liszcz Fundacja ”Daj Szansę”.
„Ciąża i alkohol. W trosce o Twoje Zdrowia” Małgorzata Klecka, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA.